• Βασιλειάδης Πρόδρομος

Στο παρόν άρθρο αναλύεται αφηγηματικά η τραγωδία Αντιγόνη του Σοφοκλή με βάση τη θεωρία των «δρώντων συντελεστών» της σημειωτικής του Algirdas Julien Greimas1 και αποδεικνύεται ότι το μοντέλο αυτό βρίσκει εφαρμογή και στις τραγωδίες του προαναφερθέντος δραματουργού. Ο Greimas, έχοντας εν μέρει επηρεαστεί από τον λαογράφο και θεωρητικό εθνολόγο Vladimir Yakovlevich Propp και δεχόμενος την επιρροή του ανθρωπολόγου και στρουκτουραλιστή Claude Lévi-Strauss, προβαίνει στην ολοκλήρωση της συντακτικής διάστασης του μοντέλου του πρώτου, δίνοντάς του μια σημασιολογική διάσταση. 

• Ιωσηφίδης Θοδωρής

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι αδιαμφισβήτητα ένα εμβληματικό γεγονός στη νεότερη ελληνική ιστορία, το οποίο έχει λάβει διαστάσεις διαχρονικού συμβόλου. H κατάληψη του 1973 εκλαμβάνεται και εορτάζεται –πενήντα χρόνια αργότερα– ως σύμβολο της αντίστασης στη βία της εξουσίας, ενώ η «γενιά του Πολυτεχνείου» αυτοπροσδιορίστηκε για δεκαετίες μέσω του φοιτητικού κινήματος που κορυφώθηκε εκείνες τις μέρες. 

• Κάντζου Βίκυ

Στόχος του άρθρου αυτού είναι να κάνει μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την ανάπτυξη της παραγωγής γραπτών πληροφοριακών κειμένων, αφού πρώτα παρουσιάσει τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Τα πληροφοριακά κείμενα αποτελούν έναν από τους βασικούς κειμενικούς τύπους που αξιοποιούνται στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για τη μετάδοση της γνώσης. Η ικανότητα των μαθητών να κατανοούν και να παράγουν αυτόν τον τύπο κειμένου βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη σχολική επιτυχία. Έτσι, η ανάπτυξη δεξιοτήτων παραγωγής τέτοιων κειμένων έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον των ερευνητών τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερα, αλλά για τα ελληνικά είναι ακόμα αρκετά περιορισμένη. Για τις ανάγκες του άρθρου αυτού αναζητήθηκε συστηματικά σχετική βιβλιογραφία και συνοψίζονται τα ευρήματά της

• Παπακώστα Κωνσταντίνα

Έχουν προταθεί πολλοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για το παρελθόν: η περιέργεια και η γοητεία του εξωτικού, η επιθυμία να μάθουμε από τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων, η παραδοχή ότι το παρελθόν ενός ατόμου καθορίζει την ταυτότητά του και ότι η αντίληψη, ακόμα κι αν μπορεί να είναι ψευδής ή επινοημένη, ενός κοινού παρελθόντος προωθεί μια αίσθηση της κοινότητας (Munz, 1997. Durkheim, 1915). Έτσι, έχει υποστηριχθεί ότι «μία από τις χρήσεις της ιστορίας υπήρξε πάντοτε (στη δυτική κοινωνία τουλάχιστον) η δημιουργία των παραδοσιακών μυθολογιών, αποδίδοντας μια ιστορική ιερότητα στην παρούσα αυτο-εικόνα ομάδων, τάξεων και κοινωνιών» (Stedman Jones, 1972: 112). Αν και ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης θα είχαν απορρίψει τον εν λόγω ισχυρισμό με περιφρόνηση (Cartledge, 1997), σύγχρονες μελέτες για την ιδεολογία και την ταυτότητα, και την Ιστορία δέχονται την τελευταία ως λόγο (discourse), αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ της κοινωνικής πραγματικό- τητας και του εκφερόμενου κειμένου (Smith, 2009. Flowerdew, 2012). Το παρόν άρθρο εντάσσεται στο ευρύτερο πεδίο των μελετών αυτών και δομείται γύρω από τρεις άξονες: αξιοποιώντας ως υλικό μελέτης τις αρχαιολογικές αφηγήσεις στα σχολικά βιβλία Αρχαίας Ιστορίας, διερευνά την έμφυλη κατασκευή του εθνικού εαυτού κατά τη γεωμετρική περίοδο.

• Γουσόπουλος Δημήτρης

Στις πρόσφατες (2024) Πανελλαδικές Εξετάσεις 12 από τα 22 τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς ΠΕ02 (ποσοστό 55%) παρουσιάζουν βαθμολογικό όριο εισαγωγής κάτω από τη βάση (χαμηλότερη αυτή του τμήματος Ιστορίας στην Κέρκυρα: 8400 μόρια) και τα υπόλοιπα 10 στριμώχνονται λίγο πάνω από το 10, ενώ η υψηλότερη βάση είναι μόλις στα 12660 (Φιλολογία ΕΚΠΑ). Η εύκολη λύση είναι να αποδώσουμε την εικόνα αυτή στην κρίση των ανθρωπιστικών σπουδών διεθνώς ή στις διαφορετικές πλέον ανάγκες της αγοράς. Ωστόσο, μάλλον χρειάζεται να γίνει και μια ενδοσκόπηση. 

• Χατζηπαναγιώτου Δημήτριος

Η καθημερινή τριβή με την εκπαιδευτική πραγματικότητα έχει καταδείξει ότι η διδασκαλία του «Άγνωστου Κειμένου» στο μάθημα «Αρχαία Ελληνικά, Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Γ΄ Λυκείου» γίνεται γεωδαιτημένα κατά το πρότυπο των Πανελλαδικών Εξετάσεων και με το πρόδηλο άγχος του διδάσκοντος και των διδασκομένων να καλυφθούν όλες οι εξεταστέες πτυχές του θεματικού αντικείμενου. Εύλογη απόρροια είναι η αυστηρή οριοθέτηση της μάθησης, η ανεμική δυναμική της τάξης, η μονοδιάστατη καλλιέργεια των hard skills και η υποβάθμιση των soft skills, δηλαδή των ήπιων δεξιοτήτων που αφορούν συμπεριφορές και στάσεις ανθρώπων και σχετίζονται με την κοινή λογική, την αλληλεπίδραση και την ευελιξία (Robles, 2012).

• Σταυρούσης Δημήτρης Α.

Οι βυζαντινές ιστορικές μελέτες αναμφίβολα έχουν προχωρήσει με «άλματα» τις τελευταίες δεκαετίες (ιδίως από εκείνη του 1970) και το μέλλον τους προμηνύεται ευοίωνο. Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες βυζαντινολόγους–ιστορικούς, ο Αλέξιος Γ. Κ. Σαββίδης, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας των Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Χρόνων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου (Καλαμάτα), εξέδωσε το 2023 ένα εξαιρετικά χρήσιμο εγχειρίδιο με θέμα το Βυζάντιο και τις πηγές της ιστορίας και του πολιτισμού του.

• Γούτσος Διονύσης

Αν η αυτοσυνειδησία της γλωσσολογίας των κειμένων αρχίζει να αναπτύσσεται διεθνώς στις αρχές της δεκαετίας του 1980 (de Beaugrande & Dressler, 1981· Brown & Yule, 1983), η ελληνική βιβλιογραφία δεν αργεί να ανταποκριθεί στην πρόκληση (Μπαμπινιώτης, 1984 και 1986). 

• Κακαρίκος Κωνσταντίνος

Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον και καλαίσθητο βιβλίο με αντικείμενο τη μελέτη των νεοελληνικών διαλέκτων από μια εκπαιδευτική σκοπιά κυκλοφορήθηκε πρόσφατα (Σεπτέμβριος 2024) από τις εκδόσεις Gutenberg. Οι συγγραφείς, Γεωργία Κατσούδα (Ερευνήτρια Α΄ της Ακαδημίας Αθηνών) και Ευγενία Μαγουλά (Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Εκπαιδευτικών Εφαρμογών στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ), είναι έγκριτες γλωσσολόγοι με πλούσιο διδακτικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο. 

• Μπίμπου Άννα
• Χατζηπέμου Θεολόγος

Οι κοινωνικές αντιδράσεις από τους ενήλικες, ειδικούς και μη, στη σχολική βία επενδύονται με έντονο άγχος και πανικό, καθώς την παρουσιάζουν ως μια «κρίση» για την οποία χρειάζεται να ληφθούν άμεσα και δραστικά μέτρα, εδώ και τώρα. Η αίσθηση του επείγοντος φαίνεται να συνδέεται κυρίως με το γεγονός ότι πρόκειται για «παιδιά και νέους», όχι και τόσο αθώα τελικά, που είναι σε θέση να βλάψουν συνομηλίκους τους. Κατά συνέπεια, οι παραδοσιακές μας βεβαιότητες για το νόημα και το status της παιδικής / νεανικής ηλικίας αρχίζουν να διαβρώνονται.

• Νικολαΐδης Αλέξανδρος

Ολοκληρώθηκαν με μεγάλη επιτυχία οι 1οι Πανελλήνιοι Μαθητικοί Αγώνες Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γυμνασίων (2025) που διοργάνωσε διαδικτυακά ο Σύλλογος Αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ. «Φιλόλογος» σε συνεργασία με Συμβούλους Εκπαίδευσης Φιλολόγων. Οι Αγώνες αποτελούν διεύρυνση των Περιφερειακών Αγώνων Γλώσσας για τα Γυμνάσια της Κεντρικής Μακεδονίας, τους οποίους υλοποίησε ο Σύλλογος με επιτυχία από το 2016 ως το 2024.

• Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Άννα

Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Πέτρου Μπέσπαρη Η ιστορία του Συλλόγου Αποφοίτων Φιλοσοφικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης «Φιλόλογος» και του ομώνυμου περιοδικού του (εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2024, 991 σελ.), το οποίο παρουσιάστηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού μας από τον Μιχάλη Μπακογιάννη (Φιλόλογος 190-191, σ. 279- 283), ο Σύλλογός μας αφιέρωσε το «Βραδινό» της Δευτέρας 3 Φεβρουαρίου 2025 στην ιστορία του «Φιλολόγου» με τρεις εκλεκτούς εισηγητές, που έζησαν τον Σύλλογο όλα αυτά τα χρόνια, και έδωσαν τα κείμενά τους προς δημοσίευση στον Φιλόλογο.

• Τερζής Νίκος Π.

Ο παραδοσιακός πολιτιστικός και εκπαιδευτικός προσανατολισμός που κυριάρχησε με τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους κλονίστηκε μεν, κατά τον φθίνοντα 19ο αι., αλλά εξακολούθησε να κυριαρχεί στην Εκπαίδευση. Έκτακτα γεγονότα και παράγοντες εθνικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί, ωστόσο, ενίσχυαν την τάση να αναζητηθούν εναλλακτικές προτάσεις σε επίπεδο κοινωνίας και εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα στον αρχόμενο 20ό αι. να διαμορφωθεί μία νέα εκπαιδευτική ‒και πολιτιστική– αντίληψη που δοκιμάστηκε, μάλιστα, στην πράξη, κατά την περίοδο 1908-11 στο Ανώτερο Δημοτικό Παρθεναγωγείο του Βόλου: ο Εκπαιδευτικός Δημοτικισμός. Το πείραμα του Δελμούζου έδειξε πως η ελληνική Εκπαίδευση μπορούσε να λειτουργήσει και με διαφορετικό από τον μέχρι τότε καθιερωμένο τρόπο.

• Βαρμάζης Νίκος

Νομίζω ότι το θέμα είναι σαφές και δεν χρειάζεται διευκρινίσεις. Έχει όμως ανάγκη να πλαισιωθεί από τα χαρακτηριστικά στοιχεία, πολιτικά και, ιδίως, εκπαιδευτικά της εποχής. Πιστεύω πως αυτά τα στοιχεία θα φωτίσουν καλύτερα τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες γεννήθηκε και λειτούργησε ο Σύλλογος Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης «Ο Φιλόλογος», τον οποίο, ως ιδρυτικό μέλος του έζησα από τα πρώτα βήματά του.

• Λανάρης Μανόλης

Με χαρά συμμετέχω στην αποψινή εκδήλωση. Για δύο λόγους: πρώτα, επειδή εκτιμώ για την προσφορά του στην εκπαίδευση, στον «Φιλόλογο» και στα γράμματα, τον «τήνδε ἀφορμήσαντα τὴν σύναξιν»· τον συγγραφέα, φίλο και συνάδελφο Πέτρο Μπέσπαρη· και ύστερα, γιατί από μακριά έρχονται και οι δικοί μου δεσμοί με τον ιστορούμενο σύλλογο. Για τη σχέση μου με αυτόν θα πω λίγα λόγια στο τέλος, μαζί με κάποιες σκέψεις για τη μελλοντική πορεία του. Στο κύριο μέρος της ομιλίας θα προσπαθήσω να παρουσιάσω το πολυσέλιδο βιβλίο του Πέτρου, τον οποίο θέλω εκ προοιμίου να επαινέσω για τη φιλοπονία του και για το κουράγιο να συγκεντρώσει το πλουσιότατο υλικό που είναι η ιστορία του «Φιλολόγου» και του ομώνυμου περιοδικού, από τις χρονιές της ίδρυσης του πρώτου και της έκδοσης του δεύτερου (1962 και 1964, αντίστοιχα), και να το καταστήσει προσβάσιμο σε κάθε ενδιαφερόμενο.